Ode aan de slachtoffers

Nationaal Holocaust Museum, Amsterdam (NL), 2024

In het Nationaal Holocaust Museum worden persoonlijke verhalen van Nederlandse Shoah-slachtoffers verteld als ode aan hun leven. Tegelijkertijd wordt de misdaad van de Holocaust op een ongepolijste en ongefilterde manier getoond.

Foto’s: Mike Bink, Thijs Wolzak, Nationaal Holocaust Museum

Vergeet ons niet!

Drie pasfoto’s van onbekende Shoahslachtoffers in een mapje met daarop de woorden ‘Vergeet ons niet!’ Deze smeekbede was het begin van onze opdracht. Hoe kunnen we het systeem van ontmenselijking blootleggen en de slachtoffers van de Shoah hermenselijken? Deze hoofdvragen stuurden de vormgeving van de permanente collectie van het museum, gevestigd in de voormalige Hervormde Kweekschool en de Hollandsche Schouwburg.

Vergeet-mij-nietjes

Door de persoonlijke verhalen van de slachtoffers te vertellen en te eren maken we ze weer mens: een kostbaar individu dat werd uitgesloten, ontmenselijkt en vermoord. In negentien ‘vergeet-mij-nietjes’- uniek vormgegeven vitrines verspreid over het museum - staat telkens één mensenleven centraal. Met een persoonlijk voorwerp, een portretfoto, een korte tekst en audiofragment kleurt een vergeet-mij-nietje het leven van een Holocaustslachtoffer weer in. Ook in letterlijke zin: de portretten veranderen heel langzaam en subtiel in een kleurenfoto.

Chaja Borzykowski werkt in een textielgroothandel in Amsterdam. Ze staat op de foto met Ap, haar vriendje. Op het moment dat Chaja ontslagen wordt vanwege haar Joodse achtergrond, krijgt ze deze poederdoos cadeau van haar collega’s.

In 1939 vlucht Rosa Schlamowitz, zonder haar ouders, naar Nederland. De moeder van de 13-jarige Rosa gaf dit zilveren medaillon mee aan haar.

“Wat vele Nederlanders nalieten vlak na de oorlog, gebeurt in het Nationaal Holocaust Museum tachtig jaar na dato alsnog: de slachtoffers van de Holocaust worden gezien, als mens.”

Trouw — 5 maart 2024

Ongepolijste en ongefilterde misdaad

De misdaden van de nazi’s laten we juist ongepolijst, ongecensureerd en in hun volle omvang zien. Een ‘misdadenbehang’ toont alle wetten en maatregelen die de nazi’s hebben doorgevoerd om de Holocaust uit te voeren. Hier worden de verschillende stadia van discriminatie duidelijk: slachtoffers werden uitgesloten, vernederd, beroofd en uiteindelijk weggevoerd. De nazi-verordeningen zijn afgedrukt op alle muren van de zalen, en lopen van vloer tot plafond. Door het lichte gebouw zijn alle woorden goed leesbaar. Het ontwerp onderstreept dat de Holocaust geen toeval of anonieme misdaad was, maar een bewuste en systematische moord, vaak op klaarlichte dag uitgevoerd. Verder zijn er verschillende interactieve elementen toegevoegd, die inzicht bieden in het systeem van uitsluiting, misleiding en moord.

“Alles klopt aan het nieuwe Nationaal Holocaustmuseum (…) Het slaagt erin op subtiele wijze een indrukwekkend verhaal te vertellen.”

NRC – 8 maart 2024

Glazen druppels

In de Hollandsche Schouwburg zijn de verhalen van Holocaustslachtoffers letterlijk gegoten in glazen druppels. Elke druppel vertelt het verhaal van iemand die vastzat in de Schouwburg toen het een deportatieplaats was. De kinderen van Joodse ouders werden ondergebracht in de crèche naast de voormalige Kweekschool aan de overkant van de straat. Door een audioapparaat bij de druppel te houden, kan de bezoeker ooggetuigenissen beluisteren van Joodse gevangenen. De audiofragmenten zijn ingesproken naar aanleiding van persoonlijke brieven of dagboekfragmenten, en zijn in enkele gevallen gesproken getuigenissen. De glazen druppels, of tranen, maken net als de ‘vergeet-mij-nietjes’ de slachtoffers weer mens. Aldus curator Annemiek Gringold in The New York Times: “Het doel was om de mensen als volwaardige individuen te presenteren, en niet enkel als slachtoffers. Dat is de enige manier om recht te doen aan hun herinnering. Anders worden de mensen gereduceerd tot wat de Nazi’s van hen maakten en dat willen we niet.”

“De tentoonstelling is op een manier belicht die voorheen misschien niet mogelijk was geweest: transparant, nietsverhullend, vanuit een blik van nu. Onvergetelijk, wat het ook moet zijn.”

Het Parool – 10 maart 2024

Credits

Opdrachtgever
Nationaal Holocaust Museum

Architect
Office Winhov

Concept en tentoonstellingsontwerp
Studio Louter

Grafisch en tentoonstellingsontwerp
OPERA Amsterdam

Lichtontwerp
Beersnielsen lichtontwerpers

Audiovisuele productie en audiotour
Shosho

Museuminterieur en grafische productie
Bruns B.V.

AV Hardware
Ata Tech B.V.

Pers 

De Architect — 11 april 2024
“Uri Gilad: ‘In een project als dit zeg je niet: eerst de architectuur en dan de inhoud.’”

AT5 — 11 april 2024
“Het Holocaustmuseum een maand na opening”

Het Parool— 10 maart 2024
“Opinie: ‘Ik bezocht het nieuwe Holocaustmuseum: onvergetelijk, en dat moet het ook zijn’”

AT5— 10 maart 2024
“Het Nationaal Holocaustmuseum, over vervolging, vlucht en verzet”

De Volkskrant— 9 maart 2024
“Noem hun namen”

NRC— 8 maart 2024
“Alles klopt aan het nieuwe Nationaal Holocaust Museum”

Trouw— 5 maart 2024
“Het nieuwe Nationaal Holocaust Museum wil ‘hermenselijken’”

The New York Times— 5 maart 2024
“With a New Holocaust Museum, the Netherlands Faces Its Past”

De Volkskrant— 5 maart 2024
“De tram die stopt, de tuin waar werd gespeeld: in het Nationaal Holocaust Museum is de geschiedenis voelbaar”

Het Parool— 2 maart 2024
“Nationaal Holocaustmuseum in Amsterdam opent: ‘Wij geven deze mensen hun indentiteit terug door te vertellen wie ze waren’”

AT5— 15 februari 2024
“Oorlogsgetuigenissen in glazen druppels in Hollandsche Schouwburg: ‘Heb m’n ouders nooit meer gezien’”

NRC — 27 augustus 2021
“Nieuw Nationaal Holocaustmuseum richt zich op hermenselijking van de slachtoffers”

Architectenweb — 27 augustus 2021
“Verbouwing historische panden tot Nationaal Holocaust Museum van start”

Trouw — 26 augustus 2021
“Bouw Nationaal Holocaustmuseum van start”

Het Parool — 26 augustus 2021
“Ontmenselijking’ zal centraal staan in Nationaal Holocaustmuseum”

Reformatorisch Dagblad — 26 augustus 2021
“Nationaal Holocaust Museum klaar voor verbouwing, opening in 2023”

Het Parool — 25 januari 2021
“Kaarten met gegevens van Joodse Holocaustslachtoffers naar Amsterdam”

De Architect — 28 mei 2020
“Vaste opstelling Nationaal Holocaust Museum”

The Guardian — 15 januari 2020
“Emphasising the importance of democracy and universal human rights

Het Parool — 13 januari 2020
“Een bijdrage leveren aan een vreedzaam Europa”